گفته هایی از دکتر جواد پوراصغر

جزوه پرورش زنبور عسل – دکتر جواد پوراصغر

عوامل مهمی که اساس پرورش زنبور عسل را تشکیل میدهد

اولین عامل موثر برای برداشت عسل بیشتر چراگاه های زنبور عسل است.

دومین عامل موثر وضعیت هوا است.

    1-2-چگونگی چراگاه های زنبورداری را نمیتوان با قاطعیت تمام پیش بینی کرد اما زنبوردار با مشاهدات عینی و تجربیات چند ساله خود میتواند هوای منطقه و وضع گلها وزمان گلدهی را به صورت تقویم چراگاهی دراورده وپیش بینی لازم را بکند.

   3-سومین عامل موثر نوع و نژاد زنبور عسل است.      

    با استفاده از روشهای صحیح پرورش ملکه میتوان ملکه هایی را که دارای صفات و مشخصات مطلوب برای منطقه می باشند راانتخاب کرد یعنی نژاد را بهگزینی نمود تا نسبت به تغییر وضع هوا و گلهای منطقه محدودیتی در تخمگزاری ملکه ایجاد نشود و نیز علاقه زیادی به تولید بچه کندوی طبیعی نشان ندهد.

   4-از دیگر عوامل موثر انتخاب کندوی واجد شرایط است.

   نه تنها نوع کندو از نظر مصالح به کار برده شده (نوع چوب   فرم و ...) در پیشبرد عملیات زنبور داری و نحوه حمل و نقل موثر است بلکه در چگونگی فعالیت زنبوران از نظر کمی و کیفی و نیز میزان تولید عسل تأثیر فراوان دارد.

   5-از دیگر عوامل موثر روش کار با کندو است که عامل قابل توجهی است.

    یعنی زمان لازم برای بازدید و بررسی کندو را باید به حداقل رساند و سعی کرد که تمام وقت صرف شده معقولانه باشد. یعنی با در نظر گرفتن تمام جوانب امر کندوها برای استفاده از چراگاه اماده شوند تا در حد اقل زمان گلدهی جراگاه بیشترین محصول نسبت به سرمایه و وقت صرف شده برداشت شود .

     شروع و اختتام چرا گاه را با کنترل چراگاه میتوان تعیین کرد حتی یک روز اشتباه باعث می شود که زنبور از ذخیره خود استفاده کند . برای کنترل هر هفته دو بار به صورت تصادفی 10 کندو را وزن میکنیم . در یک کندوی 25 کیلویی روزانه باید 0.5 تا 1 کیلوگرم افزایش وزن داشته باشیم در غیر این صورت باید چراگاه عوض شود . برای ما وزن کندو مهم است مثلا در 15 فروردین کندو kg 25 وزن دارد و در 31 فروردین kg 7 افزایش وزن خواهد داشت و در اواخر اردیبهشت به kg  40 میرسد . نیازی به تغییر وضعیت نیست و ناگهان مشاهده میشود که تغییر وزنی نیست و یا پس از یک هفته وزن کاهش می یابد مثلا در هفته اول خرداد کاهش وزن خواهیم داشت اما بعد دوباره وزن افزایش می یابد تا اول پاییز.

          دوره زنبورداری 7-6 ماه است از اول بهار تا اوایل پاییز . این دوره باید کاملا تحت کنترل زنبوردار باشد .

          گیاهان تحت کنترل نور خورشید ودر هر منطقه ثابت هستند لذا پس از اتمام چراگاه باید جای دیگری پیدا شود . بر اساس کنترل و چراگاه برنامه و تقویم چراگاهی تهیه میشود مثلا شبستر 2 هفته با تبریز اختلاف گلدهی دارد و بعد از ان هم بستان اباد . برای یک دوره زنبورداری از تقویم چراگاهی استفاده میکنیم تا همیشه افزایش وزن تولید داشته باشیم .

          در یک گل گاهی به لحاظ فیزیولوزیکی مادگی اجازه تلقیح به گرده نمی دهد و زنبور گرده دیگری از همان گل را می اورد چون اسانس و بوی انها یکسان است . شهد گیاه در غدد نکارین در اطراف تخمدان است . زنبور عسل روی یک گل که نشست عطر ان سلول مغز زنبور را فعال میکند و فقط روی یک گل پرواز میکند .

به چند طریق میتواند جلوی همخونی گرفته شود : مکانیکی   فیزیکی   شیمیایی .

بافت پوششی کلاله به طرق مختلف برامدگی هایی است که به محض قرار گرفتن گرده ان را نگه میدارد تا گرده قرار گیرد و رشد کند .

انواع خود عقیمی : پرچم بلند              پرچم متوسط              پرچم کوتاه

                          مادگی کوتاه                  مادگی متوسط   مادگی بلند

خود عقیمی بیشتر از نوع شیمیایی است .

در یونجه امکانپذیر نیست که اب یا باد گرده افشانی کند زنبور می اید و روی نشیمنگاه می نشیند و گرده ها روی ان می ریزد ضمن باز شدن مکانیکی گیاه گرده ها روی زنبورمیریزد در گل دیگری مادگی خم میشود و بارور      می شود .

شرایط گرده افشانی :

 موجود باید خود و فرزندانش به شهد و گرده گل وابسته باشد . اگر حتی 0.1 به چیز دیگری وابسته باشد 0.1 کاهش گرده افشانی خواهد داشت و در نتیجه 0.1 کاهش پوشش گیاهی و نهایتا کاهش محیط زیست. همچنین کاهش پوشش گیاهی باعث فرسایش خاک می شود .

همچنین موادی که خانه اش را از ان میسازد باید از گل باشد و صفت ذخیره سازی هم داشته باشد و تا محیط اجازه میدهد گرده جمع کند . در هر شان kg 2 گرده وجود دارد . تکنیک باید طوری باشد که ضربه ای به گل و گرده وارد نشود و روی پاها و موهای زنبور با ظرافت منتقل شوند .

زنبور موجود علف خواری نیست بلکه به گل نیاز دارد پس کندوها باید در کنار گلها قرار گیرند . دریک طرف چراگاه باید 50 و حداکثر 100 کندو قرار گیرد .

منظور از برنامه چراگاهی این است که در همه جا شهد نیست و برای تغذیه زنبورها باید این مورد را کنترل کنیم . زنبور برای جای ثابت خلق شده و اکر جای کندو نیم متر عوض شود زنبورها سوراخ پرواز را پیدا می کنند ولی وارد کندو نمیشوند .

نوع و نژاد زنبور عسل : در جنوب ایران زنبور عسلی وجود دارد که فقط روی یک شان می ماند   روی شاخه درخت شان می بافد و در زیر " شان" تخم و لارو می سازد . این زنبورها برای جلوگیری از دمای بالا در یک شان زندگی می کنند و اگر دو شان باشد فرار می کنند اما زنبورهای شمال حداقل در دو شان زندگی می کنند پشت به پشت هم می دهند و دما را به 32 درجه می رسانند پس حداقل باید دو کندو باشند تا دما محفوظ بماند پس بنا بر این هر زنبور عسلی را نمی توان در هر جایی نگه داشت .

گاو هلشتاین را در همه جا نگهداری می کنند چون می توان شرایط زندگی ان را تغییر داد اما وقتی زنبور جنوب را به شمال ببریم نمی توانیم محیط ماکرو را تغییر دهیم زنبور به عوامل محیطی بسیار وابسته است ولی دامهای دیگر اینگونه نیستند .

در شمال برای زنبور باید گرما حفظ شود پس احتیاج به محفظه دارد و بره موم میسازد تا در هوای سرد سوراخ پرواز را تنگ کند یعنی برای جلوگیری از سرما یک میکرو کلیما درست میکند .

در کشورهایی که ملکه پرورش داده میشود صفات مطلوب را نسبت به اب و هوای خودشان پرورش میدهند که این کار در مورد زنبور اشتباه است چون زنبور به محیط ماکرو وابسته است و هر زنبوری را نسبت به محیط خودش باید پرورش دهیم در حالی که در مورد لاین مرغ در محیط میکرو تهیه شده و در محیط دیگری نگهداری می شود اما زنبور در گلخانه نمی توند زندگی کند ٬ با این حال نمی توان گفت که زنبوری بهتر از زنبور دیگر است ولی میتوان گفت که که زنبوری برای یک اب و هوا بهتر از زنبوران دیگر است ٬ باید به نوع و نژاد توجه کرد .

نوع کندو : کندوهای بومی غیر بهداشتی هستند . برای بازاریابی عسل کندوی سبدی مرغوبتر است ولی عسل کندوهای مدرن شاید چندان مرغوب نباشد..

قارچ در عسلهای غیر بهداشتی رشد می کند ٬ این گونه عسل روی تارهای صوتی کودکان اثر می گذارد و لکنت زبان ایجاد می کند اما عسل بهداشتی هیچ ضرری ندارد . عسل قارچ کش هایی دارد ولی نمی تواند با قارچ ها و میکروب های زیاد در کودکان مبارزه کند اما در بزرگسالان این قارچ ها مغلوب می شوند . عسل بهداشتی ارزش تغذیه ای خوبی دارد .

المان یکی از بزرگترین مصرف کنندگان عسل در جهان است ٬در انجا مصرف عسل با شان قدغن است . انجا موم اضافی وجود دارد ولی در داخل کشور سالانه 200 تا 300 تن واردات موم داریم . در بسته بندی عسل باید استانداردها هم رعایت شود که در این مورد عسل بومی معایب زیادی دارد .

انتخاب کندو و پرورش ملکه : در سال فقط یک زمان معین در منطقه برای این کار وجود دارد که بعد از ان اگر هزاران زنبور نر هم باشد جفت گیری انجام نمی شود عملیات باید توسط زنبوردار و با شناخت انجام شود . شروع و خاتمه کار را باید زنبور دار بر حسب فصل پرورش ملکه در منطقه تنظیم کند . شرایط طبیعی طوری است که جفت گیری ملکه در داخل کندو غیر ممکن است اولین قانون این است که جفت گیری باید در خارج کندو صورت گیرد در زمان معینی از سال در فضاهای مخصوصی شرایطی به وجود می اید کهملکه و زنبورهای نر همگی در انجا جمع می شوند یک نر برای لقاح با ملکه باید حدود 7 شرط را دارا باشد.  این عوامل در زمان معینی ایجاد و در زمان معینی نیز از بین می روند که فضای ملاقات نرها را پدید می اورند . این فضا رابطه مستقیمی با فصل بهار هر منطقه دارد . با شروع بهار ما این فضا را نمی توانیم ببینیم اما نشانه های ان را در کندو میتوان تشخیص داد زنبورها تشعشعاتی را می بینند و در کندو کارهایی انجام می دهند. با اتمام بهار این فضاها هم از بین میروند .

برای پرورش ملکه باید ملکه ای را انتخاب کنیم که کندویش تولید مناسبی داشته باشد . در حالت طبیعی بچه کندو ایجاد می شود ولی صفات مطلوب را نخواهند داشت پس به جای 300 ملکه طبیعی 100 ملکه را خودمان پرورش می دهیم با هزینه کمتر و تولید بیشتر از 300 ملکه طبیعی . در زنبور داری سه اصل وجود دارد : زمان ٬ تکنیک ٬ ژن .

تاکسونومی :

لینه موجودات را بر اساس بیولوژی و مورفولوژی تقسیم بندی نکرده بلکه بر اساس فیزیولوژی و اناتومی تقسیم بندی کرده ٬ چون اگر بر اساس بیولوژی و مورفولوژی بود با تغییر محیط وضع ظاهری انها عوض می شد .

انواع مختلف زنبور عسل به لحاظ ارزش اقتصادی و بین المللی و محلی با هم تفاوت دارند . بیش از 100 نوع زنبور عسل وجود دارد که زنبور عسل فعلی یکی از انواع ان است . ارزش اقتصادی یعنی انکه زنبور عسلی را انتخاب میکنیم که بیشترین تولید را داشته باشد ٬ ارزش محلی یعنی اینکه مثلا باید زنبور را متناسب با محیط سرد اذربایجان انتخاب کنیم .

زنبوران دارای ارزش اقتصادی اخیرا به شش دسته تقسیم می شوند که به انها Apis می گویند ٬ یعنی زنبوران عسلی که به لحاظ اناتومی و فیزیولوژی شبیه هم هستند . Apis خود به دو دسته تقسیم می شود :

دسته اول مثل "ملی فرا" و "هندیکا"

دسته دوم مثل "دورزاتا" و "فلوریا"

هر نوع زنبور عسل خود به چند نژاد تقسیم می شود ٬ مثلا 4 نژاد از نوع ملی فرا عبارتند از کارونیلا  ٬ ایتالیایی ٬ قفقازی ٬ سیاه . که فعلا در تلاقی ها از سه نژاد اولی استفاده می شود .

نوع هندی زنبوری محلی است که در پاکستان ٬ افغانستان ٬ اسیای مرکزی و اسیای غربی وجود دارند ٬ این نوع به خاطر ارزش اقتصادی کمتر در مقابل ملی فرا چندان پیشرفت نکرده در حالی که ملی فرا در همه جا به جز قطبین گسترش یافته ولی به هر حال نوع هندیکا به دلیل ویژگی های بیولوژیکی خاص ارزش محلی ارزش محلی دارد . زنبوران عسل ایران از نوع ملی فرا هستند .

سیستم نامگزاری لینه به این ترتیب :       نام ایجاد کننده . نژاد . نوع . جنس

                                                          مثلا : A.M.Ca.(L) ( اپیس ملی فرا کارنیکا . لینه )

زنبوران عسل %99 به عوامل محیطی وابسته اند.

دوره تکامل زنبورها : ملکه 16 روز ٬ کارگر 21 روز ٬ نر 24 روز . بعد از دوران تکامل که زنبورها از حجره بیرون امدند در اولین و دومین روز حجره ها را تمیز می کنند . تقسیم کار و نوع کار به سنین مختلف زنبور بستگی دارد ٬ در تابستان یک زنبور از روز 1 تا 35 کار می کند انجام کار بر اساس غدد داخلی بدن است مثلا غدد دستور می دهند که زنبور تغذیه کند . کارگرها به دو دسته تقسیم می شوند :   

            تاریک دوست : درون کندو                 

         روشن دوست : بیرون از کندو

در شان دهانه سلول های ملکه به طرف پایین است تا گرده و شهد به داخل ان نریزد چون اگر گرده وارد ان شود تبدیل به ملکه نمی شود ٬ ملکه ها جز ژل رویال مواد دیگری نباید مصرف کنند . ملکه و کارگر به لحاظ ژنتیکی کاملا شبیه هم هستند اما ملکه 5 سال زندگی می کند و روزانه دو برابر وزن خود تخم می گزارد ٬ عوامل ان عبارتند از : تغذیه با ژل رویال ٬ بزرگی سلول ملکه و عوامل محیطی که باعث تمایز بین ملکه و کارگر می شوند . در هر سه نوع حشره روزهای 1 و 2 و 3 به صورت تخم هستند و در داخلشان تغییراتی انجام می شود . تخم یک روزه عمود است ٬ تخم دو روزه مایل است و درست روز سوم تخم کف حجره می خوابد . در روز اول پس از خارج شدن ژل رویال مصرف می کنند بعد رفته رفته ژل رویال کمتر و میزان شهد بیشتر می شود اما در صورتی که پرورش ملکه مورد نظر باشد تا روز اخر باید ژل رویال استفاده کند . در روز چهارم هر سه ژل رویال می خورند اما ملکه تا روز نهم ژل رویال می خورد در حالی که کارگرها و نرها حد اکثر تا 36 ساعت بعد از روز چهارم ژل رویال استفاده می کنند .

         ------------------------------------

   این مطلب توسط دانشجویان کارشناسی نت برداری شده است. ممکن است اشکالات علمی بخاطر عدم دقت  کافی دانشجویان وجود داشته باشد. درج مطلب در اینجا صرفا بخاطر یاد و خاطره ای از دکتر پوراصغر است.