معرفی رشته علوم دامی

نویسنده : عباس رافت

رشته  مهندسی علوم دامی چیست؟

/

اهمیت رشته کشاورزی:

در بسیاری از کشورهای پیشرفته، رشته های کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار هستند چرا که نقش مهمی در تامین غذای مردم هر کشور برعهده دارند. اهمیت رشته های کشاورزی با این موضوع بیتشر روشن می شود که استقلال هر سرزمین در مقام نخست به استقلال محصولات استراتژیک (غذا) بستگی دارد. فلذا لازم است دانش آموزان و دانشجویان مستعد جذب این رشته ها شده و با ارتقا علوم کشاورزی، وابستگی کشور را به واردات محصولات غذایی کاهش دهند.

اهمیت رشته مهندسی علوم دامی:

درباره اهمیت اقتصادی و تعداد شاغلین کشور در صنعت دامپروری فقط به این بسنده می کنیم که تنها در یکی از زیر بخش های دامپروری یعنی صنعت طیور سرمایه گذاری های زیادی انجام شده است. گفته می شود که صنعت طیور بعد از نفت و خودرو، بزرگ‌ترین صنعت کشور به حساب می‌آید(د.اقتصادی - 4344)

 رشته مهندسی علوم دامی بدان جهت " مهندسی " نامیده شده است که در واقع در این رشته از تلفیق تکنولوژی علوم مهندسی و دامپروری استفاده می شود. مهندسی علوم دامی ترکیبی از رشته‌های زیست شناسی، ژنتیک، تغذیه، مکانیک، عمران، الکترونیک، کامپیوتر و بیوشیمی است. برای مثال یکی از موضوعات مطرح در این رشته ساخت و استفاده از تجهیزات کامپیوتری برای اندازه گیری اتوماتیک تولید شیر است. تعریف دیگری از رشته علوم دامی: علوم دامی ، علم و فن آوری مورد استفاده در پرورش حیوانات برای به دست آوردن محصولات یا خدمات انسانی (گوشت، شیر، تخم مرغ، پشم، کشش، تفریحی و اوقات فراغت، ورزش سوارکاری، و غیره) است.بعبارت دیگر، یک رشته جامع و یکپارچه است که در آن برنامه های کاربردی خاص از چندین رشته وجود دارد: ژنتیک حیوانی، فیزیولوژی جانوری (از جمله تولید مثل و تغذیه)، رفتارشناسی، اپیدمیولوژی، بهداشت، جایگاه و مکانیزاسیون، بوم شناسی، آمار و علوم کامپیوتر، و همچنین شاخه های مختلف علوم انسانی (جامعه شناسی، روانشناسی، حقوق، تاریخ، اقتصاد). برای مثال بمنظور طراحی ساختمان های دامپروری و سالن های پرورش مغ گوشتی مهندس دامپروری باید با فیزیک پایه و عدد ارشمیدس آشنا باشد. ملاحظه می گردد که این رشته بسیار متنوع است و بخش های بزرگی از اقتصاد صنایع بالا دستی را در بر می گیرد. تنها در مورد یکی از گونه های پرورشی (زنبور عسل) به این جمله از دکتر جواد پوراصغر بسنده می شود که " نقش زنبورعسل در طبیعت و جهان ما، بسی فراتر از تولید محصولات مستقیم مورد استفاده انسان است"سیستم تولید غذا در حال حاضر نه تنها باید  توانایی خود را برای تغذیه مردم فزاینده شهرها نشان دهد بلکه به معادله پیچیده صادرات، حفظ محیط زیست ، مسائل اجتماعی و بهداشتی نیز بپردازند.در این میان روشهای  اگرواکولوژی با ترکیب نوآوری های تکنولوژیکی و سازمانی، می تواند پاسخ این معادله پیچیده را فراهم کند. برای مثال ممانعت از استفاده از مصرف انتی بیوتیک ها در خوراک دام وطیور و جلوگیری از بروز مقاومت دارویی در انسان، وظیفه ای است که تنها از عهده متخصصین علوم دامی بر می اید و رابطه نزدیکی با سلامتی جوامع بشری دارد. با پیچیده تر شدن جوامع انسانی و بزرگتر شدن جمعیت های شهری و نیاز به تامین پروتئین حیوانی سالم، من البعد نمی توان انتظار داشت که مواد غذایی سالم بصورت اتوماتیک و پایدار توسط جوامع روستایی تولید می شود چرا که نیاز است وزارت کشاورزی با بهره گیری از تخصص  مهندسین کشاورزی  و علوم دامی در جهت رفع نیاز های جامعه رو به رشد ایران به غذای سالم اهتمام بیشتری به خرج دهد. حدود 40 سال پیش هدف دامپروری افزایش تولید شیر و گوشت بوده است ولی امروزه تولید پایدار محصولات پروزتئینی مد نظر است. امروزه نتایج تحقیقات نشان داده است که اگر ما بتوانیم دام های مقاوم به بیماری پرورش دهیم نیاز نیست که داروهای زیادی توسط انسان مصرف شود. بعبارت دیگر یکی از راههای کاهش مصرف دارو، اصلاح ژنتیکی دام در جهت مقاومت نسبت به بیماری ها است. سازمان ملل درباره مقاومت آنتی بیوتیکی هشدار داده است:زیاده‌روی و سوءمصرف داروهای آنتی بیوتیک در کنار مصرف فزاینده این داروها در بخش دام‌داری و کشاورزی، از مهمترین عوامل گسترش و رشد مقاومت آنتی بیوتیکی در سراسر جهان هستند.

رشته مهندسی علوم دامی رابطه مستقیمی با سلامتی جامعه دارد و یکی از وظایف مهندسان علوم دامی نظارت بر کیفیت محصولات پروتئینی می باشد برای مثال باید نظارت بر نحوه برداشت ذرت علوفه ای برای تهیه ذرت سیلو شده شود تا آلودگی ذرت سیلو شده به قارچها کاهش یابد و در نهایت از ورود قارچها به بدن گاو شیری جلوگیری بعمل آمده و شیر سالمی به تغذیه انسان برسد. یا مثال دیگر تولید گوشت مرغ طبیعی و بدون استفاده از آنتی بیوتیک ها است. متاسفانه امرزوه استفاده از آنتی بیوتیک در پرورش مرغ موجب بروز مقاومت میکروبی نسبت به آنتی بیوتیک ها شده است که با استفاده از علوم مرتبط با دامپروری، قابل پیشگیری است.

استفاده از انتی بیوتیک ها در پرورش دام باعث باقیماندن آنتی بیوتیک در شیر و گوشت شده و وارد بدن انسان می شود که موجب مقاومت انتی بیوتیکی خطرناک می گردد

دامپروری برای توسعه پایدار حیاتی است، اما اغلب نادیده گرفته می شود. گاو، گوسفند، بز، ، مرغ و سایر حیوانات مزرعه در جهان، اصلی ترین راه معیشت در سراسر جهان درکشورهای در حال توسعه است. سرمایه گذاری در سیستم های پرورش حیوان پایدار ضروری است اگر ما برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار تلاش کنیم. 

 با تغییرات اقلیمی در سراسر جهان من الجمله ایران، که برای مثال اثرات آنرا در خشک شدن دریاچه ارومیه شاهد هستیم عده ای از دانشمندان بر این عقیده هستند که در آینده دامپروری باید به سمت پرورش شتر سوق داده شود. کمبود منابع آبی در جهان و بویژه در ایران مشکلی است که کارشناسان آب همواره نسبت به آن هشدار داده و اعلام خطر کرده اند. مشکل کم آبی پدیده ای است که بایستی با مشارکت تمامی رشته ای مرتبط با آب از جمله کشاورزی حل شود. در رشته علوم دامی محققین باید روی این موضوع کار کنند که با توجه به شرایط ایران، پرورش کدام گونه دامی از نظر محافظت از منابع آبی مقرون به صرفه تر است. کشور های دیگر از قبیل چین اقدام به تاسیس مراکز تحقیقاتی برای بحران آب در آسیا کرده اند برای مثال می توان چاینا واتر ریسک را نام برد. محققین علوم دامی باید بررسی کنند که پروتئین مورد نیاز ایران از پرورش کدام حیوان باید بدست آید که آب کمتری را مصرف کند؟

برای تولید یک کیلوگرم گوشت ماهی معادل 220 وان حمام آب مورد نیاز است! یا برای مثل مصرف گندم بجای برنج باعث 48 درصد صرفه جویی در منابع آبی می شود. 

محققین رشته علوم دامی گاهی به دستاوردهایی نایل شده اند که  نه تنها در کشاورزی بلکه در علوم دیگر مثل مدیریت کاربردهای جالبی پیدا کرده است. یکی از این موارد مدل سوپر مرغ Super-chicken Mode  است. مدل سوپر مرغ به روشی برای استخدام تیمی گفته می شود که طرفدار گردهم آوردن افراد بیش از حد توان مند است. گرد هم آمدن افرادی صرفا با استعداد کاری برتر می تواند نتیجه مثبتی نداشته باشد زیرا تأثیرات منفی بیش از حد رقابت بر پویایی یک گروه وجود دارد و استخدام هایی که بر همکاری بیشتر از توانایی فردی تأکید دارند می توانند منجر به بهره وری بیشتر شوند. مدل سوپر مرغ  به کشف اثر متقابل محیط و ژنتیک مربوط می شود که یک متخصص علوم دامی به نام  ویلیام مویراز  دانشگاه پردو  آنرا با  آزملیش روی مرغهای تخمگذار دریافته است. 

با پیشرفت دانش و تکنولوژی بشر، زمینه های تخصصی جدیدی پدید امده اند که نیاز به تحقیقات درتمامی جنبه های علم کشاورزی را بیشتر عیان می سازند. موارد اضطراری هسته ای و رادیولوژیک (NRE) از جمله زمینه هایی است که دانشمندان علوم دامی در آن میزان جذب مواد هسته ای در بدن دام هایی را که از انها در تغذیه انسان استفاده می شود ارزیابی می کنند.علاقمندان به کتاب nuclear and radiological Emergencies in animal production  مراجعه نمایند.

مثال از فعالیت های رشته علوم دامی:

• یکی از موضوعاتی که دانشمندان رشته علوم دامی بر روی آن تحقیق می کنند میزان چربی موجود در گوشت مرغ است تا جائیکه برای سلامتی انسان ها ضرر نداشته باشد. هرچقدر نوار چربی موجود در گوشت سینه مرغ بزرگتر باشد برای سلامتی مضرتر است.

• یکی دیگر از مثال های فعالیت های رشته علوم دامی، بررسی اثرات خشکسالی و کمبود بارندگی بر پرورش دام و زندگی مردم  و سازش پذیری تغذیه دام با پدیده خشکسالی است.
• استرس گرمایی چگونه گاوهای هلشتاین شیری را تحت تاثیر قرار می دهد؟
• همچنین حیوانات اهلی بعنوان مدل در تحقیقات بیومدیکال و پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند.

در مجموع می توان گفت امروزه تولید محصولات پروتئینی مبتنی بر سیستم های سنتی دامپروری جوابگوی نیاز جامعه نیست و نیازمند تربیت دانش آموختگان کارامد در رشته دامپروری (قدیم)، علوم دامی (امروز) و بیوساینس دامی(فردا) است.

  نقش علوم دامی در جامعه:

با توجه به اینکه  کشور وابستگی ۹۰ درصدی به تأمین  کالای اساسی دانه های روغنی دارد لازم است متخصصین صنایع غذایی در خصوص پروسسینگ چربی های جیوانی کار کنند تا بخشی از نیاز کشور به روغن از این طریق تامین گردد.  سالانه مقادیر زیادی چربی حیوانی توسط صنعت گوسفنداری تولید می گردد که لازم است روی کیفیت آن کار شده و بلحاظ طعم پژوهش شود تا میزان استفاده از ان در سبد غذایی  خانوارها  افزایش یابد. علیرغم انقاداتی که بر استفاده از چربی های حیوانی در غذای انسان می شود این موضوع هنوز بدقت اثبات نشده است که چربی های حیوانی برای انسان مضر می باشند.

 مخالفین دامپروری صنعتی:

تجمع تعداد زیادی از حیوانات در یک واحد تولیدی ، شرایط ایده آلی را برای شیوع بیماری های همه گیر ایجاد می کند که مستلزم استفاده معمول از آنتی بیوتیک ها است. هنگامی که بیماریها ظاهر می شوند - مانند موارد آنفولانزای مرغی- اغلب به سرعت در سراسر جهان گسترش می یابند و هزینه های هنگفتی را بر عهده مالیات دهندگان ایجاد می کند. این نوع تولید بسیار انرژی بر است و به سوخت های فسیلی ، کودهای صنعتی و سایر مواد شیمیایی مصنوعی بستگی دارد. دامپروری صنعتی یکی از بزرگترین تولید کننده گازهای گلخانه ای است. تجمع حیوانات منجر به تجمع ضایعات آنها می شود که هم هوا و هم آب را آلوده می کند. همچنین  رفاه حیوانات یک نگرانی بزرگ است. دامپروری صنعتی در برابر شوک ها آسیب پذیر است و امنیت غذایی طولانی مدت را به مخاطره می اندازد زیرا ازمحصولات خوراکی (ذرت و سویا) و دام (که ژن آنها نیز متعلق به شرکت ها است) منحصر بفرد استفاده می کند. واحدهای بزرگ صنعتی و تولید خودکار مشاغل روستایی را حذف کرده و منجر به مهاجرت روستایی می شود. این پیامدهای عظیمی برای دامداران روستایی دارد: در ایالات متحده فقر روستایی در مناطقی که سایتهای تولید صنعتی در آن واقع شده است بیشتر است. منبع http://www.pastoralpeoples.org/about-us/issues/

 ***

 ^{picture from . https://www.wur.n}l

ویدئو معرفی رشته مهندسی کشاورزی - علوم دامی قسمت1