لزوم اصلاح نژاد گوسفندان شیری در ایران

لزوم اصلاح نژاد گوسفندان شیری در ایران

دکتر عباس رافت – دانشگاه تبریز  20 بهمن 1399

علیرغم وجود و ارایه دستگاه های شیردوشی ماشینی گوسفندی در ایران، چرا از جانب رمه داران مورد استقبال قرار نمی گیرد؟ چند دلیل برای این موضوع وجود دارد که در مقاله حاضر سعی می شود توضیح داده شود.

طبق برآوردهای فائو(2004) از 8.57 میلیون تن شیر تولیدی توسط گوسفند در جهان ، قاره های آسیا، اروپا و افریقا بترتیب 3.03  ، 3.81  و 1.69 میلیون تن بیشترین سهم را دارند که ایران نیز جایگاه خوبی از نظر تولید شیر میش دارد. جدیدترین آمارتولید شیر میش در 12 کشور برتر جهان در سال 2019 بر حسب مقدار شیر تازه میش (تن) را در نمودار زیر ملاحظه می کنید. 

بخاطر کاستن از سختی کار دامداران و بویژه زنان که معمولا شیردوشی دستی گوسفند را انجام می دهند لازم است شیردوشی دستی به شیردوشی ماشینی ارتقا یابد. در این راه ضرورت دارد تا همه عملیات گوسفند داری در کشور مدرنیزه شود تا حرفه گوسفند داری از یک پیشه پر مشقت به یک شغل جذاب تبدیل شده و جوانان به دامپروری راغب شوند. هر چند سودآوری پرورش گوسفند و مزیت های نسبی ( فرهنگ غذایی و....)  تاکنون پرورش گوسفند در کشور را در وضعیت فعلی امکان پذیر ساخته ولی توصیه ما این است که علاوه بر سودآوری پرورش گوسفند، باید به سمت بکارگیری نوآوری ها رفته و کارهای روزمره مرتبط با دامپروری و رمه داری را با استفاده از علم روز " آسان" کنیم یا حداقل از دشواری های یدی آن بکاهیم.

گاهی در اخبار موضوع عدم بهداشتی بودن پنیر های سنتی از جانب رقبای پنیر صنعتی منتشر می شود که بهتر است بلحاظ علمی توسط متخصصین مربوطه بررسی شود. آلوده شدن شیر میش با ادرار و فضولات در هنگام شیردوشی دستی، بلا اجبار صورت می گیرد. رمه داران با تجربه در هنگام شیردوشی دستی میش با توجه به تجربه ای که دارند عملا مانع از آلوده شدن شیر می شوند ولی این کار نیاز به قدرت جسمانی زیاد و تجربه دارد. بویژه در فصل شیردوشی ممکن است خستگی کار روزانه شیردوشی و جداکردن بره ها از میش ها و .... از دقت افراد کم کند و احتمال آلودگی وجود دارد. در هر صورت عملا تعدادی از موارد شیردوشی آلوده می شوند و شاید نتوان از تمیزی صددرصدی شیر اطمینان حاصل نمود که این موضوع نیازمند تحقیق است. یکی از راه حلهای این معضل، استفاده از دستگاه جهت شیردوشی میش و بز است. اگر دستگاه شیردوشی ماشین گوسفندی را در اینترنت جستجو کنید تعداد زیادی شرکت در کشور را پیدا می کنید که این خدمات را ارایه می کنند. پس چرا از این دستگاه ها در شیردوشی گوسفندان در سرتاسر کشور استفاده نمی شود.

 مشکلات و مسائل مربوطه را می توان بصورت زیر دسته بندی کرد: عدم آشنایی با دستگاه ها، هزینه، عدم دسترسی به برق ، سرویس دهی و خدمات بعد از فروش، ترویج و آموزش، عدم عادت پذیری میش به دستگاه، تولید پایین و مقرون به صرف نبودن، کوچ، سیستم پرورش گوسفند در مرتع، فرهنگ دامپروری و صنایع لبنی سنتی، عدم اصلاح نژاد و بهبود ژنتیکی در جهت صفات شیر من الجمله عدم تناسب شکل پستان در نژادهای مورد نظر. اگر کشورهای پیشرو در صنعت پنیر گوسفند و بز توانسته اند شیردوشی با ماشین را رایج کنند ، این امر با هماهنگی بیولوژی حیوان با صنعت صورت گرفته است. یعنی ژنتیک حیوان نیز متناسب با صنعتی شدن عملیات عوض شده است. بنابراین بمنظور پیدا کردن راه حل برای مشکلات مذکور، مسائلی وجود دارد که مستقیما به ژنتیک حیوان برمی گردد. بعبارت دیگر علاوه بر ساخت دستگاه مناسب شیردوشی گوسفند، روی دام نیز باید اقداماتی انجام شود تا با دستگاه سازگار شود. شکل پستان از نظر ریخت شناسی در نژادهای ایران دارای تنوع زیادی است که باعث شده تعدادی از میش ها فرم سرپستانک مناسب جهت شیردوشی نداشته باشند. لازم است برنامه های اصلاح  نژاد در گوسفندان شیری به اجرا گذاشته شود و در نژادها یا اکوتیپ های مخصوص تولید پنیر مثل نژاد قزل در دامنه های سهند، بهبود ژنتیکی برای صفات مرتبط با تولید شیر حاصل شود. دانشگاه تبریز تاکنون پژوهش هایی را در این باره شروع کرده است و ضمن اعلام آمادگی جهت همکاری، انتظار دارد مورد توجه مسئولین ذی ربط  قرار گیرد. با آرزوی سربلندی برای همه دامداران بویژه عشایرایران .

نژادهای مشهور گوسفندان شیری در دنیا

  

آواسی                              آصف                                                     سارد

 

کیوس                                                          لاکن

 

اندازه گیری خصوصیات پستان در میش های شیری – خلعت پوشان – دانشگاه تبریز(سعادت صادقی 1390 )

در اصلاح نژاد گوسفندان شیری ( با هدف تولید شیر برای پنیرسازی) هدف گزینش چیست؟

می دانیم که اندازه گیری تولید شیر گوسفند عملا کار مشکلی است بویژه در فصل بره زایی و تولید شیر نمی توان از دامدار انتظار داشت که تولید شیر هر گوسفند را اندازه گیری و ثبت کند مخصوصا که شیردوشی دستی باشد.

تجربه فرانسه در نژادهای شیری مثل بلانک ماسیف سانترال این است که بجای تولید شیر، از اضافه وزن بره از زمان 0 تا 30 روزگی استفاده می کند. توزین بره ها خیلی ساده تر است.کدام میش را انتخاب کنیم: معیار مقایسه: هر میشی که وزن بره های آن از 0 تا 30 روزگی بیشتر از همه باشد.

برگرفته از کتاب اصلاح نژاد دامهای اهلی- ترجمه عباس رافت- 1403 صفحه 349

یادآوری می شود که برای اصلاح نژاد گوسفندان شیری نیاز داریم به شماره گذاری دام.