معضلات و راهکارهای تولید الیاف دامی در کشور

معضلات و راهکارهای تولید الیاف دامی در کشور

معضلات و راهکارهای تولید الیاف دامی در کشور تهیه: رافت   26 خرداد 1403 

 هدف از این نوشتار بررسی علمی موضوع راهکارهای رفع مشکلات پشم و کشمیر در ایران بوده و غرض آن نیست که فرد یا سازمانی بعنوان مقصر معرفی شود. بلکه در نظر است مشکلات و گره ها بصورت بی طرف شناسایی شود تا مورد برنامه ریزی قرار گرفته و موجب رفع مشکل، و فراتر از آن پیشرفت در زمینه های مربوطه شود. مقدمه مزایای فرش با پشم طبیعی و سایر منسوجات پشمی آن است که پشم طبیعی آسیبی به محیط زیست نمی زند و از طرف دیگر الیاف با منشا پتروشیمی منجر به تولید میکروپلاستیک ها می شود که در نهایت وارد آب ها شده و تبدیل به مواد مضر برای بدن انسان می شوند. از خواص مطلوب پشم در زندگی بشر می توان موارد زیر را نام برد: • ایجاد میکروکلیمای مطلوب در محیط که بر ای مثال در مبلمان هایی که در آنها از پشم طبیعی استفاده شده باشد قابل لمس است یا فضای داخل آلاچیق ها ی عشایر بخاطر استفاده از پشم، در تابستان های گرم، هوای خنک و مطبوعی دارد. • جذب فرمالدئید مضر برای بدن انسان: در زندگی ماشینی و صنعتی امروز با انبوهی از مواد شیمیایی مواجه می شویم که پشم این خاصیت را دارد که قسمتی از مواد مضر را جذب می کند. • مشتعل نشدن در مقایسه با فرش ماشینی با الیاف مصنوعی • تحریک سودمند سیستم ایمنی در دوران کودکی مهمترین الیاف دامی در کشور را می توان پشم، کرک یا کشمیر بز و ابریشم دانست که در این مبحث به آنها پرداخته می شود

 . پشم تعریف: پشم عبارتست از نوعی لیف پروتئینی که روی پوست گوسفند می روید و در صنعت قالیبافی به صورت پرز و گاهی تار و پود به کار می‌رود. پشم تابیده شده (نخ پشمی) را در قالیبافی اصطلاحاً خامه می‌گویند. شناخت ویژگی‌های پشم گوسفندان و مزایا و محدودیت‌های آنها می‌تواند بخشی از مشکلات مواد اولیه فراروی صنایع نساجی پشمی و قالی بافی در ایران را برطرف کند و راههای پیشرفت در این زمینه ها را نمایان سازد. آماری که در سال های 1286 تا 1289 شمسی ارائه گردیده بیان می دارد صادرات پشم ایران عمدتاً به کشورهای روسیه، هندوستان، عثمانی، و انگلیس است. به عنوان مثال در سال 1289 شمسی یک میلیون و 700 هزار من تبریز بوده است. پس از آن نیز صادرات این محصول ارزشمند تا سال 1345 شمسی ادامه داشته است و بیشترین آن در سال 1337 شمسی معادل 12.54 میلیون کیلوگرم بوده است. بررسی آمار های بازرگانی در دهه های گذشته همواره بیانگر نقش بارز صادرات قالی در ارز حاصل از صادرات غیر نفتی بوده است که از تلفیق مساعی دامداری و صنعت حاصل شده است. عنایتی خاص این نکته که تا نیم قرن پیش، قالیهای بافته شده در کشور عمدتا از پشم دام بومی تهیه می گردید لذا ضرورت دارد این هنر ملی حفظ شده و از طریق پاسداری از روند توسعه دامپروری و تولید الیاف، درآمد ارزی حاصله استمرار داشته باشد و در این مسیر شناخت علمی شاخص های ذیربط در تولید پشم و کرک و... و عوامل موثر در آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در گذشته یکی از عمده ترین مزیت های تولید فرش در کشور، نیازهای ارزی اندک ان بوده است بطوریکه در سال 1373 حدود 6/1 میلیارد دلار از فرش حاصل شده بود که میزان ارزبری آن 10 تا 15 درصد بوده است. در سال 1368 بازای هر دلار هزینه ارزی برای فرش حدود 79 دلار درامد ارز از محل صادرات بوده است. امروزه با عنایت به ارزش ریال در مقابل ارزهای دیگر ارزبری واردات مواد اولیه قالی بیشتر شده و در نتیجه لزوم برنامه ریزی برای تولید پشم از گوسفندان بومی بیش از پیش نمایان می گردد. اما از آن سال به بعد مقدار صادرات آن کم و ناچیز شده است. در سالهای اخیر واردات پشم و نخ پشمی به خاطر نیاز کارخانه های نساجی زیاد شده است. کالاهای پشمی وارده به مملکت بیشتر به صورت پشم شسته و یا ناشور برای تهیه نخ قالی و یا به شکل روبان پشمی و منسوجات پشمی می باشد و عمدتاً پشم ضخیم برای تهیه نخ قالی از کشور نیوزلند و پشم های ظریف پارچه بافی از کشور استرالیا وارد می شود. استرالیا 25 درصد پشم ناشور دنیا را تولید می کند و نیوزلند، تولید کننده اصلی پشم اصلاح شده قالی و پشم متوسط در نظر گرفته می شود. استرالیا بعنوان بزرگترین تولید کننده پشم خام همواره مطرح بوده است و بصورت پشم خام، شسته یا تاپس به کشورهای مختلف صادر می کند. کشور های وارد کننده پشم از استرالیا که درای کارخانجات عظیم پروسسور هستند شامل اروپای غربی و ترکیه، ایتالیا، فرانسه، آلمان، اروپای شرقی ، امریکای شمالی، در آسیا چین، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و جنوب شرقی آسیا و هند است. نگاهی به اخبار منتشره در رسانه ها اهمیت موضوع را بیشتر روشن می کند: خبر1: ژائله رئیس اتاق تبریز در سخنان خود با تاکید بر این نکته که هنر صنعت فرش استان با ۲۱۵ هزار نفر شاغل سهم عمده ای در اقتصاد کشور ایفاء می نماید، وی با اشاره به جایگاه کشورهای برتر در زمینه‌ی صادرات فرش دستباف در سال ۲۰۱۷ اظهار داشت: ایران با میزان صادرات ۴۲۶ میلیون دلار و سهم ۲۷.۹ درصدی از صادرات جهانی، کشور هند با میزان صادرات ۳۸۵ میلیون دلار و سهم ۲۵.۲ درصدی از صادرات جهانی، پاکستان با میزان صادرات ۶۹ میلیون دلار و سهم ۴.۵ درصدی از صادرات جهانی، نپال با میزان صادرات ۶۷ میلیون دلار و سهم ۴/۴ درصدی از صادرات جهانی، چین با میزان صادرات ۵۹ میلیون دلار و سهم ۳.۹ درصدی از صادرات جهانی و ترکیه با میزان صادرات ۴۵ میلیون دلار و سهم ۲.۹ درصدی از صادرات جهانی را به خود اختصاص داده است. ژائله حجم کل صادرات فرش دستباف در جهان در سال ۲۰۱۷ را برابر با ۱ میلیارد و ۵۲۴ میلیون دلار ذکر و خاطر نشان کرد: در سال ۱۳۹۶ مقصد صادرات اصلی فرش دستباف ایران، کشور ایالات متحده آمریکا بوده است که حدود ۳۰ درصد از حجم صادرات را به خود اختصاص داده است. وی با اشاره به مهمترین مقاصد صادراتی فرش دستباف ایران بر اساس آمار و اطلاعات ارائه شده از سوی مرکز ملی فرش ایران گفت: ایالات متحده آمریکا با حجم صادرات به میزان ۱۲۶ میلیون دلار، آلمان با حجم صادرات به میزان ۵۸ میلیون دلار، لبنان با حجم صادرات به میزان ۳۰ میلیون دلار، انگلستان با حجم صادرات به میزان ۲۳ میلیون دلار، ژاپن با حجم صادرات به میزان ۲۳ میلیون دلار، امارات متحده عربی با حجم صادرات به میزان ۲۳ میلیون دلار، پاکستان با حجم صادرات به میزان ۲۰ میلیون دلار، آفریقای جنوبی با حجم صادرات به میزان ۱۵ میلیون دلار، ایتالیا با حجم صادرات به میزان ۱۲ میلیون دلار، استرالیا با حجم صادرات به میزان ۱۱ میلیون دلار، کانادا با حجم صادرات به میزان ۱۰ میلیون دلار می باشد. رئیس اتاق بازرگانی تبریز (ژائله) الزامات مطرح شده از سوی فعالان صنعت فرش برای توسعه این صنعت در استان آذربایجان شرقی را اینگونه مطرح کرد: تامین مواد اولیه مورد نیاز فرش از بازارهای جهانی و نظارت بر انحصار واردات پشم، حمایت از واحدهای تولید پشم که با مشکل مواجه شده اند، اصلاح و حمایت از دام های سبک استان و کشورکه پشم آنها در صنعت فرش موثر هستند. خبر2 : در حالی که ایران در سال‌های گذشته حجم قابل‌توجهی از پشم و ابریشم مورد نیاز بازار داخلی را تأمین می‌کرد اما در سال‌های اخیر برای تأمین این دو ماده اولیه تولید فرش در کنار تولید داخلی به واردات نیاز پیدا شده است. در این رابطه محمدعلی زرینه کفش - رئیس اتحادیه بافندگان فرش دستباف - به ایسنا، گفت: در تولید و رفع نیاز به مواد اولیه بافت فرش خودکفا نیستیم و برای رفع نیاز بازار نیاز به واردات پشم و ابریشم به کشور احساس می‌شود(1397). انعکاس چالش ها در رسانه ها • افزایش صادرات پشم خام از کشور: نبود صنایع به روز ریسندگی، صادرات فله ای پشم خام از کشور را افزایش داده است. خبرگزاری موج • فرهاد خانی کارشناس فرش با اشاره به اینکه واردات پشم از کشورهای دیگر هزینه های تولید فرش دستباف ایران را بالا می برد، اظهار داشت: بخاطر برخی مسائل، بعضی از کشورها به صورت مستقیم به ایران پشم نمی فروشند و ایران مجبور است پشم وارداتی خود را با چند برابر قیمت جهانی از دست واسطه ها در بازارهای بین المللی بخرد که این مساله موجب افزایش هزینه های تولید فرش دستباف کشور می شود. وی افزود:‌ هر چه هزینه های تولید بالاتر باشد،‌ قیمت تمام شده محصول نهایی هم بالاتر می رود و گران تر بودن کالای تولیدی کشور قدرت رقابت محصولات ایران را در مقایسه با مشابه خارجی چندین برابر پایین می آورد. • واردات پشم صنعت فرش را متزلزل تر می کند. خبرگزاری موج. یک کارشناس صنعت فرش گفت:واردات عمده پشم با بهای بالا صنعت فرش را متزلزل تر می کند. کریمی کارشناس صنعت فرش :بخشی‌ از مشکلات‌ صنعت‌ فرش‌ ایران‌ به‌ تهیه‌ پشم‌ برمی‌گردد. بخش‌ عمده‌ پشم‌ مورد نیاز در قالیبافی‌ از خارج‌ وارد می‌شود. • سیدجلال الدین بصام مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران «در حال حاضر در ایران پنج میلیون و500 هزار متر فرش تولید می شود که با در نظر گرفتن پنج کیلو پشم برای بافت هر متر فرش، کشور به 28هزار تن پشم شسته نیاز دارد.»به گفته او برای تولید این مقدار پشم شسته به حدود 70هزار تن پشم ناشور نیازمندیم که 60هزار تن آن از گوسفندان ایرانی تولید می شود و 10هزار تن باقیمانده از کشورهای دیگر به خصوص کشور نیوزیلند و اروگوئه وارد کشور می شود • «پشم ایرانی از بسیاری جهات مناسب تر از پشم نیوزیلندی است ولی بافندگان برای بافت فرش های ظریف لزوماً از پشم های نیوزیلندی به دلیل دارابودن کیفت مناسب در قطر و اندازه استاندارد استفاده می شود. » • همچنین در مورد بازار بین المللی پشم شایان ذکر است از سال 2006 میلادی، قیمت جهانی پشم رو به افزایش گذاشته است. گردش تدریجی گوسفندان پشمی نیوزیلندی و استرالیایی به سمت گوسفندان گوشتی و همچنین افزایش 7-8 درصدی نرخ برابری دلار نیوزیلند نسبت به دلار امریکا، موجب افزایش قیمت 65 تا 70 درصدی قیمت پشم در دنیا شده است • حداکثر بی‌توجهی به پشم داخلی در گذشته : در دو دهه اخیر بدلیل اختلاف قیمت شدیدی که بین پشم و گوشت بوجود آمده انگیزه پشم چینی قبل ذبح گوسفند کاهش یافته، درنتیجه یکی از مهمترین چالش‌های قالی ایرانی کاربرد پشم دباغی شده درقالیبافی است. خروج پشم از مرزهای شرقی و واردات آن به خاطر بخش نساجی و استفاده از الیاف پشم دباغی در فرایند تهیه خامه قالی ابهام دارد. • فرآوری و پرورش پشم یکی از مهمترین موارد موثردر کیفیت قالی است. استفاده از پشم مناسب در تولید خامه قالی از بسیاری عیوب قالی همچون دورنگی، رگه‌دار شدن، نمدی شدن، جلوگیری کرده ضمن آنکه چگونگی استفاده از آن نقش موثری در قیمت تمام شده قالی بافته شده دارد. • نظرات برخی گوسفندداران : سوال : چرا پشم گوسفندانتان را نمی‌چینید؟ اگر برای گوسفند ضرری نداشت اصلا نمی‌چیدیم چون قیمت پشم آنقدر پایین است که کفاف دستمزد پشم چین را نمی‌دهد. • البته اظهار نظراتی نیز در این حوزه وجود دارد که همه مشکلات موجود را ناشی از نرخ ارز می دانند برای مثال جامعه قالی بر این نظر است که کلید حل مشکل قالی اعم از مواداولیه، تولید و تجارت قالی، آزاد سازی نرخ ارز است و هیچ راه و روش دیگری مشکلات را بصورت همه جانبه برطرف نخواهد کرد. چنانکه در اخبار ورسانه های فوق الذکر مشاهده گردید، بخش صنعت وبازرگانی همیشه بر اهمیت درآمد زایی صنایع مرتبط با الیاف دامی تاکید دارند ولی آنچه که در بینایبین نظرات گوناگون کارشناسان و تجار و مسئولین بدنبال کنکاش هستیم این نکته است که برای مواد اولیه پشم چه باید کرد؟ بنظر می رسد مطالب و اولویت های مختلفی از طرف سازمان های درگیر ارایه شده است ولی آنچه که برای برنامه ریزی درازمدت و اصولی مورد نیاز است، نظر جامع و صائبی درباره باید های تولید پشم در کشور است. انتظار بر این است کع پشم مورد نیاز کشور به تفصیل و برحسب کمیت و کیفیت تعریف گردد و اطلاعات کاملی درباره پشم مورد نیاز صنایع مختلف از نظر کمی و کیفی ارایه گردد تا در برنامه ریزی بخش بالادستی دامپروری مد نظر قرار گیرد. در جدول 1 آمار تولید پشم خام (نشسته) 30 کشور رتبه برتر جهان (در سال 2012) آمده است که ایران با تولید 61.5 هزار تن حدود 3 درصد تولید پشم جهان را در اختیار دارد و حائز رتبه پنجم است.. در سال 2020 رتبه ایران در دنیا از لحاظ تولید پشم خام هفتم بوده است (جدول 2). هر چند درباره تولید و مصرف پشم قالی آمار دقیقی در دسترس نیست ولی با بررسی اعداد و ارقام کلی، میتوان گفت که تولید پشم ایران تکافوی صنعت نساجی و قالی بافی را نمی کند و برای مثال ایران همواره نیازمند واردات پشم نیوزلندی برای مصارف قالی دستبافت بوده است. جدول 1 آمار تولید پشم خام (نشسته) 30 کشور رتبه برتر جهان (در سال 2012 ) (منبع : وبسایت فائو) کشور تولید برحسب تن تولید برحسب درصد کل China, mainland 400000 19.4 Australia 362100 17.5 New Zealand 165000 7.98 United Kingdom 68000 3.29 Iran (Islamic Republic of) 61500 2.98 Morocco 56000 2.71 Sudan (former) 56000 2.71 Russian Federation 55253 2.67 Argentina 55000 2.66 Turkey 51180 2.48 India 45500 2.2 Pakistan 43000 2.08 South Africa 39904 1.93 Kazakhstan 39500 1.91 Turkmenistan 39000 1.89 Uruguay 36000 1.74 Indonesia 30750 1.49 Uzbekistan 27500 1.33 Algeria 27000 1.31 Spain 22935 1.11 Syrian Arab Republic 22000 1.06 Romania 18600 0.9 Afghanistan 17500 0.85 Iraq 17000 0.82 Mongolia 16500 0.8 Azerbaijan 16464 0.8 France 14500 0.7 Ireland 14500 0.7 United States of America 14000 0.68 Germany 13500 0.65 جدول 2 آمار 10 کشور برتر جهان از نظر تولید پشم در سال 2020 برحسب تن China, mainland 333624 Australia 283794 New Zealand 133836.31 Türkiye 79754 United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland 70021.3 Morocco 61342.17 Iran (Islamic Republic of) 54703.47 Russian Federation 51660 Pakistan 43448.62 South Africa 43216.73 تعداد گوسفند بومی در کشور 47میلیون راس (سال 1399) و نژادهای خارجی کلا 5000 راس برآورد شده است. تولید پشم گوسفند در کشورهای اصلی تولید پشم 3 تا 5 کیلو برای هر راس بوده و در ایران یک و نیم کیلوگرم البته با کیفیت کاملا متفاوت است. ایران تولید 54 هزار تن پشم ناشور سالانه دارد که در خوشبینانه ترین حالت، 70 الی 80 درصد وارد صنعت می شود. حدود 50 درصد نژادها پشم سفید رنگ تولید می کنند. آمار 1390 مرکز امار ایران نشان می دهد که تعداد دام پشم چینی شده حدود 38 میلیون راس با تولید حدود 42 هزار تن پشم خام بوده است بنابراین در دهه 1390 الی 1400 تولید پشم در ایران افزایش قابل توجهی نشان می دهد حال سئوال این است که ازدیاد تولید پشم چقدر توانسته نیاز کشور را برآورد سازد؟ با نگاه بر سیر تحول پیشرفت در قالی بافی و بررسی کیفیت مواد اولیه مصرفی در گذشته درمی یابیم که قالی در ایران با استفاده از پشم گوسفندان انواع نژادهای ایرانی توانسته به عظمت و اوج ماندگاری برسد. در نتیجه ضروری است که این روند ادامه و تقویت گردد. تعداد جمعیت بز بر طبق آمار سازمان فائو (سال 2013) از مجموع جمعیت بز و بزغاله در سراسر جهان (1005605016 راس) حدود 20 میلیون راس به ایران تعلق دارد (شکل1) که برآورد می شود از این تعداد، 5 میلیون رأس بزهای تولید کننده کرک باشند. بطور کلی در سطح جهانی ،آمار دقیقی در مورد مقدار تولید کشمیر و موی بز در دسترس نیست. ولی تخمین زده می شود که ایران به همراه افغانستان بعد از کشورهای چین و مغولستان در رتبه سوم از نظر تولید کرک یا کشمیر باشد. شکل 1 - آمار جمعیت بز در 12 کشور برتر از لحاظ تعداد در سال 2013 – منبع فائو آمار تولید پیله ابریشم آمار مقدار تولید ابریشم در جهان بصورت جدول 3 قابل مشاهده است که ایران حایز رتبه پنجم در سال 2012 بوده است. لازم است درباره ابریشم نیز نیاز کشور و میزان تولید و واردات برآورد شود تا برنامه ریزی های لازم انجام شود. جدول3 – مقدار تولید ابریشم در کشورهای مهم تولید کننده در سال 2012 (منبع: faostat) کشور تولید ابریشم، تن China, mainland 370000 India 151000 Uzbekistan 25500 Thailand 4600 Iran (Islamic Republic of) 3300 Brazil 3219 Viet Nam 2500 Democratic People's Republic of Korea 900 Romania 790 Afghanistan 700 Japan 202 Cambodia 160 Turkey 151 کاربرد پشم در ایران • نساجی مکانیزه با هدف پوشاک: کلفت ریسی . فاستونی یا نازک ریسی و نیمه فاستونی: برای این نوع از مصارف، پشم داخلی نامناسب تشخیص داده شده است. • نساجی مکانیزه و دستی با هدف خامه قالی: برآورد سال 1380 نشان می دهد که حدود 6 میلیون نفر در این صنایع و مشاغل مربوطه اشتغال داشته اند که امروزه 3 میلیون نفر تخمین زده می شود. خصوصیات مثبت پشم گوسفندان ایران که در استرالیا و نیوزلند کمتر ملموس است مقاومت و عدم نمدی شدن آن است. همچنین پشم داخلی ارتجاع خوبی دارد که در قالی هایی که برای پوشاندن کف بکار می روند (نه قالی های تابلویی) صفتی بسیار مطلوب است. در مقابل پشم خارجی نیز ویژگیهای مطلوبی دارد من الجمله آن است که یکنواخت تر بوده و بازده بالایی در ریسندگی دارد ولی عیب آن، زود کدر شدن رنگ ذکر شده است. همچنین ارتجاع پشم خارجی کم بوده و ریزش زیاد در فرش با گذشت زمان گزارش شده است. بطور کلی پشم های ایرانی با قطر کمتر از 30 برای قالی دستباف درجه یک، 30 تا 35 برای درجه 2 و تا 40 میکرون برای درجه 3 بکار می رود. پشم خارجی برای فرش های رج شمار بالای 45 و برای مخلوط کردن با پشم داخلی بکار می رود تا معایب پشم داخلی را تاحدودی مرتفع سازد برای مثال میکرون قطر را کاهش داده و یکنواختی و طول را بهبود بخشد. معمولا در خامه های تبریز قم اصفهان نایین 65 درصد پشم بومی و 35 درصد پشم خارجی استفاده می شود. انواع پشم را می توان از نظر برداشت به دو نوع پشم مقراضی یا نو و پشم دباغی تقسیم بندی کرد. پشم دباغی سالانه 6 هزار تن برآورد می شود که با فرض بازدهی 70 درصد، حدود 4 هزار تن پشم دباغی حلاجی شده تولید می شود و وارد صنعت کف پوش ها و متاسفانه قالی می شود. برای پشم های ضخیم، مهمترین بازار مصرف به قالی بافی مربوط می شود. کمبود پشم باعث شده تا گاهی از پشم دباغی در خامه قالی استفاده شود. با افزایش درصد میزان الیاف پشم دباغی در خامه، میزان استحکام در خامه کاهش می یابد و حضور این الیاف باعث افزایش ناهمواری و پرزدادن قالی می شود. مصرف اصلی پشم های ظریف در تهیه پارچه های پشمی است و در این مورد کشبافی نیز حائز اهمیت است. بازرگانی تخمین زده می شود برای تولید 1تا 3 میلیون متر مربع فرش، 22 هزار تن پشم ناشور لازم باشد که با جمع سایر صنایع دستی نیاز به حداقل 24 هزار تن برآورد می شود. در برخی آمارها ذکر شده که تولید پشم بومی 18 هزار تن شسته است. تولید پشم دباغی نیز 4 هزار تن شسته برآورد می شود که 1.6 هزارتن مصرف داخلی داشته و بقیه صادر یا قاچاق می شود. گاهی نیاز کشور 24 هزار تن ناشور یا 12 هزار تن شسته شامل نیاز فاستونی به 2.5 هزارتن ذکر شده است. منبع دیگر واردات تا 18 هزارتن سالانه ذکر کرده اند. آمار متفاوتی از تولید و مصرف پشم و قالی، صادرات و واردات غیر رسمی گزارش شده است و خودمصرفی روستاییان و مصرف کنندگان محلی معلوم نیست. با وجود ذکر ارقام بالا شده در خصوص آمار نیاز و مصرف پشم در کشور، متاسفانه اطلاعات دقیقی در این مورد در دسترس نیست. البته یکی از پیچیدگی های برآورد تولید پشم در سطح جهان و از جمله ایران، آن است که پشم، محصول قابل انبار کردن بمدت های طولانی است و واسطه ها و کارخانجات ممکن است درزمان پایین بودن قیمت ها اقدام به ذخیره سازی در انبارها کنند و در زمان افزایش قیمت ها اقدام به عرضه پشم کنند. به همین خاطر آمار تولید پشم سالانه هر کشور با نوساناتی همراه است. ولی در هر صورت بررسی در بازه های زمانی نسبتا طولانی نشان می دهد که در ایران همواره نیاز به واردات پشم جهت تامین نیاز نساجی و قالی بافی پشمی وجود دارد. همچنین توجه به این مسئله ضروری است که رقابت مستقیم پشم با الیاف مصنوعی بویژه پلیستر و آکریلیک و نیز سایر الیاف طبیعی مثل پنبه، به چه میزان مورد دقت نظر سیاست گذاران اقتصاد بخش کشاورزی است؟ مشکل چیست؟ امکان بهبود و پیشرفت وضعیت فعلی وجود دارد؟ آیا پشم داخلی می تواند جایگزین بخشی از واردات شود؟ علیرغم تولید مقدار نسبتا قابل ملاحظه پشم در کشور، بنابر اذعان کارشناسان نساجی، این محصول از کیفیت لازم و کافی جهت استفاده در صنایع نساجی و خامه قالی برخوردار نیست. در نتیجه برای رفع کمبود ها لازم است سالانه واردات پشم انجام می شود. واردات پشم را می توان به دو بخش تقسیم کرد: بخش اول مقدار پشمی است که در نساجی صنعتی، صنایع فاستونی و مشابه مورد نیاز است که پشم گوسفندان داخلی بدین منظور مناسب نیست. بخش دوم پشم مورد استفاده در صنایع قالی بافی است. برای این قسمت دوم، اگر در مجموعه عوامل محیطی و ژنتیکی دخیل در صفات مرتبط با پشم ، بهبودی اتفاق افتد می تواند بخشی از نیاز به واردات را کم کند. امرزوه بخشی از تولید پشم بومی خریدار ندارد که باید علت یابی شود. قیمت پایین خرید پشم از دامدار باعث شده است که در مواردی حتی اقدام به پشم چینی نشود. قیمت پایین خرید پشم در مقایسه با افزایش قیمت گوشت گوسفندی، در دهه های گذشته دلیل روند عدم توجه به تولید پشم از جانب دامپروران بوده است. در نتیجه روز بروز کیفیت پشم تولیدی کاهش یافته و میزان مقبولیت توسط صنایع قالی بافی کاهش یافته است. با عنایت به تنوع اقلیمی و نژادی یا توده های گوسفند در ایران ، اصراری نیست که همه گوسفندان موجود بمنظور تولید پشم مورد بهره برداری قرار گیرند. بایستی نژادهای مناسب تولید پشم شناسایی و تقویت شوند تا نیاز به واردات را کم کنند. مثال بهترین نژادهای پشمی کشور بلوچی، ماکویی، کلکوهی، فراهانی، عربی و سنجابی هستند. اکوتیپ های دیگر می توانند بطور اختصاصی در جهت تولید بره گوشتی یا شیر جهت پنیرسازی سوق داده شوند تا رفته رفته شاهد ان باشیم که پرورش گوسفند سه منظوره جای خود را به پرورش گوسفندان تخصصی گوشتی یا شیری یا پشمی- گوشتی شوند. استفاده از علم اصلاح نژاد در دامپروری ایران ماسوای بخش گاوداری صنعتی، سایر بخش های دام های نشخوارکننده( گاوهای بومی، گوسفند و بز بومی، شتر) متاسفانه بهره کافی از علم نوین ژنتیک و اصلاح نژاد نبرده اند. بطور کلی گوسفندداران با اصول گزینش و بهبود ژنتیکی آشنا نیستند. فقط عده اندکی از گوسفند داران با نژادهای خارجی زادآور آشنا شده و بخاطر جذابیت قیمت گوشت گوسفندی اقدام به دورگ گیری جهت افزایش بره های استحصالی کرده اند ولی مشکل این بوده که بعد از دو سه نسل تلاقی گری، در ادامه راه از ردیابی ژنهای دوقلوزایی ناتوان بوده اند. هر چند بره های آمیخته از نظر تعداد شاید در مقابل بره زایی حداقل بیست میلیون راس میش داشتی، قابل توجه نباشد ولی انتظار بر انتشار نتایج آمیخته گری و تجارب بدست آمده در جهت تولید گوشت بهنوان محصول اصلی و شیر و پشم بعنوان محصولات در درجه بعدی اهمیت است. به بیان دیگر اصلاح نژاد گوسفندی خلاصه شده است. در دورگ گیری با چند نژاد خارجی و آنهم بسیار محدود. عدم پیگیری گزینش جهت دستیابی به یک ترکیب ژنتیکی مطلوب و مساعد شرایط اقلیمی ایران منجر به توفیق نیافتن کامل آمیخته گری با نژادهای خارجی جهت تامین نیازهای کشور به گوشت قرمز شده است که هدف اصلی طرح بود چه برسد به محصول فرعی پشم. مثلا گوسفندداران اقدام به شماره گذاری و تعیین هویت دامهای خود نکرده و بنظور انتخاب والدین نسل بعد، از همان روش های سنتی خود استفاده می کنند. انجمن های نژاد در کشور در مورد گوسفند و بز تشکیل نشده و دامپروران با مزایای تشکل های دامپروری آشنا نیستند و نهایتا آنرا صرفا بعنوان مرکزی جهت اختصاص نهاده های ارزان دولتی می شناسند. برنامه های اصلاح نژادی گوسفند در کشور محدود به انجام آمیخته گری با تعداد اندکی نژاد خارجی مثل رومانوف شده که هدف آن دستیابی به تعداد بیشتری بره بوده است ولی تاکنون کمتر گزارش علمی از نتایج آن منتشر شده است که چقدر توانسته است بره زایی را در سطح توده های گوسفند بهره برداران افزایش پایداری دهد. از طرف دیگر تعداد این آمیخته گری ها در مقایسه با تعداد حدود 20 میلیون راسی میش های موجود در کشور بسیار اندک است. حدود 20 ایستگاه پرورش و اصلاح نژاد گوسفند و بز در سرتاسر کشور وجود دارند از قبیل نژادهای قزل، بلوچی، لری، مغانی، بز کرکی زائینی و ... ولی فعالیت این ایستگاهها بویژه در دو دهه اخیر باید مورد بازبینی قرار گیرد و بررسی شود که توده های اصلی گوسفند در ایران به سمت کدام صفات گزینش می شوند؟ با یک چشم انداز کلی آیا ادامه وضعیت موجود جوابگوی نیاز کشور به تامین پروتئین حیوانی با 80 میلیون جمعیت است؟ که در کنار آن الیاف دامی مورد نیاز صنایع نیز تامین شود؟ همچنانکه شاهدیم مشغله عمده وزارت جهاد کشاورزی و معاونت امور دام مرغ و تخم مرغ و تولید شیر از گاوداری های صنعتی بوده و دام های بومی بالاجبار و بالاضطرار به فراموشی سپرده شده اند. صرف نظر از گاو نژاد هلشتاین و پرورش صنعتی گاو چند نژاد خارجی دیگر، سرنوشت گاوهای بومی نیز از نظر اصلاح نژاد شبیه گوسفند و بز است و برنامه مشخصی برای آن باید تدوین شود و نتایج آنها با معیاری های علمی مورد ارزیابی و قضاوت افراد ی بدون تضاد منافع بررسی شده و تصحیح مسیر شود. برای شروع پیشنهاد می شود تنها چند درصدی از سرمایه گذاری و بودجه در نظر گرفته شده برای واردات مواد ژنتیکی گاوداری های صنعتی یا واردات مواد ژنتیکی مرغ یا نهاده های دانه ذرت و کنجاله سویا طیور، به دامهای نشخوارکننده بومی در سطح بهره برداران اختصاص یابد. برخلاف طیور که صد درصد با انسان از نظر غذایی رقیب هستند، نشخوارکنندگان فقط 14 درصد خوراکی را مصرف می کنند که بعنوان غذای انسان قابل استفاده است. اصلاح نژاد مستلزم کمک دولت به گوسفندداران است چرا که این برنامه ها طویل المدت بوده و از عهده بخش خصوصی بر نمی آید. البته این اقدامات در قالب حمایت از رمه داران و توزیع نرهای اصلاحی انجام پذیر است. عنصر اول، آگاهی و آموزش گوسفندداران درباره علم اصلاح نژاد است که اگر اجرا شود نه تنها الیاف دامی بلکه نیاز به پروتئین دامی نیز برطرف خواهد شد. این نگرش که پرورش گوسفند، حرفه ساده ای بوده و بصورت اتوماتیک ادامه حیات پیدا خواهد کرد متاسفانه صحیح نیست. جوانان نسل جدید و فرزندان گوسفندداران، اگر حرفه گوسفند داری نیازهای آنان را برطرف نکند به شغل پرزحمت دامداری ادامه نخواهند داد. کشورهای پیشرو در گوسفندداری همواره از جدید ترین دستاوردهای علمی و پیچیده ترین مدل های ریاضی و اصلاح نژادی در جهت حفظ و سودآور بودن صنعت گوسفندداری بهره برده اند. چرا که نیاز های جوامع انسانی امروزه متفاوت شده و هر دو طرف تولید کننده و مصرف کنندگان نیاز های جدیدی را می طلبند که از قبیل تولید پروتئین حیوانی با کمترین تاثیر سوئ بر محیط زیست و کاستن از مشقت کار کشاورزی و ارج و منزلت اجتماعی است. کافی است گوسفندداران علاقمند تحت پوشش برنامه کنترل عملکرد قرار گیرند و با شناسایی قوچ های ممتاز در جهت پیشرفت ژنتیکی توده اقدام شود. با عنایت به ایستگاههای اصلاح نژادی موجود در سرتاسر کشور، امکانات خوبی در این زمینه وجود دارد فقط لازم است با بهره برداران ارتباط برقرار کرده و آگاهی های لازم داده شود. پیچیدگی موضوع تعیین اهداف اصلاح نژادی برای هر توده یا نژاد موجود در کشور است. بعبارت دیگر نسبت به تخصصی تر شدن نژادها اقدام کرد تا نسبت به تولید پشم مناسب توسط برخی توده ها اقدام نمود. در قسمت اصلاح نژاد، آشنا کردن دامپروران با صفات و خصوصیات پشم لازم است که اتفاقا همگی از وراثت پذیری خوبی برخوردار بوده و با هزینه اندکی، قابل اندازه گیری و گزینش دامها در جهت بهبود صفات الیاف هستند. پرسپکتیو آتی اصلاح نژاد، پرورش نژادهای پشم ظریف جهت تامین مواد اولیه برای قالی رج شمار بالا و جایگزینی با پشم وارداتی دور از انتظار نیست. استفاده از علم دامپروری: توجه به عوامل محیطی بالاخص اقدامات مورد نیاز جهت افزایش کیفیت پشم تولیدی کشور، هم به پرورش و هم به اصلاح نژاد مربوط می شوند. در قسمت پرورش، متاسفانه گوسفندداران با اصول صحیح پرورش و نگهداری و پرورش دام در راستای تولید پشم مرغوب آشنا نیستند. چون محصول پشم بی کیفیتی تولید می کنند لاجرم مشتری هم برای آن پیدا نمی شود. یعنی یکسری اقداماتی لازم الاجراست که فقط با آموزش بهره برداران قابل حصول است. از طرف دیگر اقدامات ترویج پشم از مدرسه تا دانشگاه لازم است تا جامعه روستایی و شهری از ارزش پشم و مزایای آن آگاه شوند. در غیر این صورت، مسلم است که گوسفند دار با بی توجهی به محصول پشم طی دوران پرورش و سپس در مرحله برداشت تا ارایه به کارخانجات پشم شویی، مواد بی کیفیتی را تحویل دهد که خریداری نداشته باشد. کشور های پیشرو هم شرایط و قابل مقایسه با ایران، اقداماتی را برای آموزش بهره برداران در جهت پرورش دامهای تولید کننده الیاف برداشته اند که برای مثال مغولستان را می توان نام برد. یا شرکت نیوزلندی ولز آف نیوزلند با ایجاد شبکه ای 700 دامدار و خانواده های آنان را با مصرف کننده نهایی ارتباط داده و با حفظ محیط زیست تولید پایداری را رقم زده است. تبلیغ پشم و منسوجات آن و یافتن مشتری و نوع مصرف برای انواع نژادها و انواع پشم های تولیدی از جمله فعالیت های این شرکت است. گاهی از طرفداران محیط زیست و بخش جنگل و مرتع مخالفتهایی با پرورش گوسفند و بز صورت می گیرد. این سئوال مطرح است که پرورش گوسفند و بز آیا می تواند به اندازه زمین خواران و تبدیل کنندگان جنگل به جاده به محیط زیست لطمه بزند؟ در این مورد، کتاب مرتعداری دکتر کردوانی قابل ملاحظه است: آنچه که مرتع و جنگل را نابود می سازد مدیریت نادرست منابع است نه صرفا بخش دامپروری. یکسری ویژگی ها در الیاف دامی باید وجود داشته باشد که تامین کیفیت و کمیت برای استفاده در محصولات نهایی نساجی و قالی بافی را تضمین نماید. رصد این کیفیت ها و آشنایی با عوامل پرورش (ژنتیک و تغذیه) وظیفه کارشناسان علوم دامی است. بعبارت دیگر تولید محصول با کیفیت، مواد درجه یک را می طلبد که بایستی از مرحله تولید در مزرعه پرورش دام پیگیری گردد. بعد از تحویل پشم یا کرک خام به درب کارخانه پشم شویی، کار متخصصین پرورش دام(وزارت جهاد کشاورزی) تمام می شود و من بعد، دانش متخصصین رشته‌های دیگری چون شیمی دانان و مهندسین نساجی و ... (وزارت صمت و میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی) است که محصول با کیفیتی را تولید و بازاریابی نمایند. هر گونه کاستی در امر تولید مواد خام مرغوب، در حین پروسه تبدیل الیاف دامی به محصول، قابل جبران نخواهد بود. علاوه بر این‌ها یکسری ویژگی ها و خصوصیات مربوط به علوم نساجی و شیمی در مورد الیاف وجود دارد که لازم است کارشناسان علوم دامی با آنها آشنا شوند تا این ویژگی های مطلوب را با آموزش بهره برداران در الیاف بوجود آورند یا ردیابی نموده و کیفیت آن را تضمین نمایند. برای مثال در کارخانجات ریسندگی با این مشکل مواجه هستیم که درصد الیاف کمپ یا مرده در پشم گوسفندان بومی در مقایسه با پشم های نیوزلندی بالا است و کارشناسان نساجی از این مسئله همواره شاکی هستند. اگر دامپروران با ویژگی " درصد الیاف مدولایی" در الیاف پشم تولیدی آشنا نباشند، نمی توانند این عیب مهم در پشم گوسفندان بومی کشور را جبران نمایند. گوسفندداران باید بدانند که چه عوامل ژنتیکی و محیطی باعث می شوند تا درصد الیاف مرده در داخل بیده گوسفندان بومی کشور بالا باشد. مشکلات قابل پیگیری توسط وزارت جهاد کشاورزی: • آسیب به کیفیت پشم در طی دوران پرورش، برداشت و ارایه به واسطه ها و فروش • عدم بکارگیری روش های مناسب پرورش و تولید و حفظ کیفیت پشم از مزرعه تا درب کارخانه پشم شویی • عدم آگاهی گوسفندداران از اصول اصلاح نژاد و بهبود عملکرد و کیفیت پشم پیگیری توسط وزارت صمت: • توجه به پشم بومی، همکاری در آموزش سورت پشم از مبدا • انعکاس معایب پشم بومی به بخش تولید و همکاری در جهت رفع آنها با بازخود اطلاعات • ایجاد زنجیره ارزش گذاری پشم تا بهره برداری از ارزش افزوده مراحل نهایی تولید • همکاری با رمه داران و حمایت از پرورش دهندگان گوسفندان پشمی • شناسایی شرکت های نساجی علاقمند به تشکیل ساختاری شبیه آنچه که woolmark پدید آورده اند. پیگیری توسط وزارت علوم تحقیقات و فناوری: امکان بهبود کمیت و کیفیت پشم گوسفندان بومی کشور وجود دارد و مستلزم سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و تربیت نیروی انسانی است. پیگیری توسط وزارت گردشگری میراث فرهنگی و صنایع‌دستی: اکوتوریسم و اگروتوریسم مبتنی بر الیاف دامی ایران توسعه صنعت توریسم به عنوان بخشی از ابعاد توسعه اجتماعی و فرهنگی هر کشور در کنار توجه به درآمدزایی، اشتغال زایی و مقوله اقتصاد فرهنگ بسیار حائز اهمیت می باشد. اکثر دولتها در تلاش هستند تا بخش مهمی از درآمد سرانه ملی خویش را از این صنعت تامین کنند چرا که درآمد زایی این صنعت نسبت به هزینه های ناچیز آن بسیار بالاست. امروزه یکی از قوی ترین نگاه ها در سطح بین الملل برای توسعه توریسم بعد اقتصاد توریسم می باشد. از سوی دیگر روند اشتغالزایی دراین بخش سریع تر از سایر بخش ها عنوان شده است چرا که این صنعت بیش از صد میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد می کند. تاثیرات شگرف توریسم در کاهش نرخ بیکاری ،افزایش سطح درآمد، تامین منابع انرژی و رونق بازار صنایع دستی که طبق آمار موجود 10 میلیون نفر از آن ارتزاق می کنند تنها بخشی از مزایای ویژه پرداختن به این صنعت است. برای ورود هر توریست در کشورها مولفه های چون امنیت ، ارائه خدمات بهینه، میراث غنی تمدنی، اکوتوریسم ، اگروتوریسم ، دریا و دریاچه ها ، تنوع فرهنگی ،تنوع آب وهوا،و… مورد نیاز است. صنعت گردشگری یا توریسم اشکال متفاوتی دارد که یکی از آنها اگروتوریسم (گردشگری کشاورزی) است. آشنایی با مردم، زندگی روستایی، پیشینه تاریخی محل، رسوم، تماس با طبیعت و امکان دستیابی به استراحت و ورزش در آن، از سایر ویژگیهای اگروتوریسم است. این شکل از توریسم، شامل بر فعالیتهایی نظیر کشاورزی، دامداری،ماهیگیری و باغبانی است که در مزارع فعال انجام می گیرد. افراد اگروتوریست در محیط مزرعه بوده یا اطلاعاتی در زمینه کشاورزی فرا می گیرند. اصطلاح اگروتوریسم از اواخر قرن بیستم رایج گردیده است و شامل بر همه نوع فعالیت مربوط به گردشگری توام با فراگیری کشاورزی و حضور در مزارع است. اساس این است که مزرعه کشاورزی خدماتی را به گردشگران ارایه دهد و بهتر خواهد بود که چنین مزارعی در نواحی جذاب توریستی ایجاد گردند. البته در اینجا معنی لغت کشاورزی برحسب ناحیه جغرافیایی در جهان متفاوت است. همچنین روابط بین کشاورزی و توریسم روستایی نیز در حال تغییر است. مثلا در اروپا اگروتوریسم شامل برخی خدمات شرکت هایی است که با تولید و تجارت غذا سروکار دارند. این جنبه از اگروتوریسم باعث تشویق تولید روستایی در کشورهایی است که تولید غذا در آنها بسیار توسعه یافته است. بنابراین اگروتوریسم در معرض خط مشی های اجتماعی، کشاورزی و اقتصادی کشورها قرار دارد و توسعه اقتصادی چند منظوره مزارع کشاورزی و مناطق روستایی را شامل می شود. اگروتوریسم ، مثالی از توسعه مافوق- کشاورزی در مزارع کشاورزی و مناطق روستایی است. اگروتوریسم برای جوامع روستایی و شهری بسیار مهم است و وظایف متعددی دارد که شامل بر درآمد، اشتغال، فعال کردن مناطق روستایی، حفظ منابع طبیعی، و همچنین تفریح و آموزش جامعه شهری است. عملکرد اقتصادی با تشویق توسعه روستایی، باغبانی و دامداری ، ایجاد منابع جدید درآمد برای مزارع و استان است. بعنوان مثال چند مزرعه اگروتوریسم جهان بهمراه آدرس آنان در این قسمت معرفی می گردند که در زمینه الیاف دامی اقدام به جذب گردشگران می کنند: 1. Alpaca & Livestock: پرورش آلپاکا، گوسفند BMR Acres 2542 Pine Ridge Rd Canastota, NY 13032 [e-mail] www.alpacanation.com/bmracres.asp 2. :Always Somethin' Farm : محصولات پشمی دستبافت، طیور، Always Somethin' Farm 825 Newtown Hill Road Mansfield, PA 16933 [e-mail] www.alwayssomethinfarm.com 3. کشمیر توسکانی در ایتالیا http://sustainablecashmere.com/ 4. اتحادیه پرورش دهندگان بز کشمیر استرالیا http://www.acga.org.au/ 5. کشمیر مغولستان http://mongoltextile.mn/home راهکار های توجه صنعت نساجی به پشم بومی: قیمت پشم به رنگ، قطر، طول، یکنواختی داخل استاپل از نظر قطر و طول، کمپ، الیاف مدولایی و راندمان بستگی دارد که برای قیمت فروش بیشتر باید به این عوامل توجه شود. تعریف پروژه های کوتاه و میان مدتی برای افزایش قیمت خرید پشم از دامدار پیشنهاد می شود: کوتاه مدت : زودبازده : بهبود وضعیت تولید فعلی: افزایش راندمان با استفاده از همه تدابیر موجود از قبیل پرورش و نگهداری • ترویج پشم چینی صحیح • پشم چینی قبل کشتار که در مزرعه انجام شود • بایستی روندی اتخاذ گردد تا از عدم استفاده از پشم دباغی در خامه قالی اطمینان حاصل شود. • ترویج پشم از مدرسه تا دانشگاه • کمک به تعاونی ها و اتحادیه دامداران، آموزش واسطه ها و تولیدکنندگان محصولات پشم با هدف حفظ کیفیت پشم تولیدی فعلی میان مدت: برنامه های اصلاح نژاد: باید با آگاهسازی بهره برداران آنها را به سمت تخصصی تر شدن نژادها تشویق کرد تا حیواناتی با تولید و بهره وری بالا پرورش دهند. • شناسایی توده ها یا نژادهای مستعد تولید پشم • به گزینی یا آمیخته گری و شروع برنامه های اصلاح نژادی در کنار صفات اصلی مورد توجه – بره و گوشت • با عنایت به تنوع اقلیمی در ایران می توان نسبت به پرورش گوسفند تیپ پشمی بصورت پایلوت اقدام کرد. جمع بندی پشم پشم گوسفندان ایران خاص تولید پشم قالی است و از این نظر گرچه نواقصی دارند ولی به دلایل متعدد اقتصادی و اجتماعی دامداران جهت رفع آن اقدام نمی کند. از طرفی واردات پشم برای خامه قالی بستگی به میزان تولید پشم داخلی و میزان تولید قالی سالانه کشور دارد لذا چون تولید پشم در کشور به قدر کافی نیست از خارج وارد میشود ولی می توان از میزان واردات کاست. در صورت توجه وزارت خانه‌های جهاد کشاورزی و صمت به امر تولید پشم مورد نیاز صنایع قالی بافی کشور، این پتانسیل در نژادهای گوسفند ایرانی وجود دارد. چالش های فرا روی صنعت کرک ایران 1. تغییرات اقلیمی 2. تغییر الگوی زندگی، نسبت جمعیت شهرنشین، شغل های جایگزین 3. خرید بیده بدون توجه به کیفیت الیاف از دامپروران 4. سرمایه گذاری خارجی در رقبای ایران 5. کشورهای وارد کننده کرک مثل ژاپن و انگلستان نیز به فکر تامین کرک از منابع سهل الوصول تر افتاده اند 6. نوسان قیمت خرید کرک خام از دامدار 7. عدم توانایی مالی دامدار بعنوان بخش خصوصی برای پیگیری برنامه های اصلاح نژادی و حفظ خلوص نژادی پی آمد سوء این فرآیند در اصلاح ژنتیکی بز ها پدیدار می گردد بطوریکه دامدار در هنگام پایین بودن قیمت کرک به سراغ فعالیت های دیگر دامپروری و توجه به صفات دیگر تولیدی از قبیل شیر و گوشت می رود. یا امکان دارد که گزینش دام در جهت سفیدی رنگ جای خود را به آمیخته گری بز های کرکی با نژادهای دیگر گوشتی(پاکستانی) و شیری بدهد. هر چندگاهی نوسانات قیمت خرید در جهت مثبت،باعث علاقه مندی دامدار به پرورش نژاد خالص کرکی و توجه به اصلاح نژاد می گردد ولی به لحاظ آمیختگی نژادی، دستیابی به صفات کرک قبلی به آسانی میسر نبوده و انجام فرآیند طولانی گزینش در جهت صفات مطلوب کرک را می طلبد. در این شرایط است که نسبت به حفظ خلوص نژادی بزهای کرکی ایران احساس خطر می شود. چرا که رها سازی دامداران برحسب تصمیم گیری انان به تبع قیمت های بازار منجر به حذف ذخایر ژنتیکی خواهد شد که طی چند هزار سال در این منطقه تجمع پیدا کرده اند. چنانکه این اتفاق برای بز مرخز روی داد. در این شرایط، انجام پیشرفت ژنتیکی برای کارشناسان مراکز اصلاح نژادی مشکل می شود چرا که دامپرور همیشه و در یک روند ثابت مایل به همکاری در زمینه اصلاح ژنتیکی دامهای خود در جهت صفات مطلوب در چارچوب کلی طرح اصلاح نژاد دام کشور نیست. بعبارت دیگر نوسانات شدید قیمت خرید کرک از دامدار، تصمیم گیری در مورد شاخص های گزینش توسط متخصصین اصلاح نژاد را ناممکن می سازد. اصلاح ژنتیکی بز و حفظ خلوص ژنتیکی و انجام پیشرفت ژنتیکی لازم است. اعلام خطر: اگر برنامه ای برای حفظ و توسعه بزهای کرکی در ایران وجود نداشته باشد کشورهایی از قبیل افغانستان و قرقیزستان بازار را به سود خود تغییر خواهند داد پیشنهاد و راه حل برای بزهای کرکی • حمایت های علمی- فنی دولتی • تشکیل NGOها و انجمن های نژادی • کم اثر کردن نقش منفی نوسانات قیمت های جهانی • فراهم آوردن امکانات برای کارخانجات موکشی تا به سمت تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بیشتر ترغیب شوند. همکاری و تقویت صنعت مد و طراحی لازم است. • بازارهای مصرف داخلی و خارجی، آشنا کردن جامعه با مصرف الیاف دامی و کشمیر • آموزش دامداران، پیله وران، دانشجویان، مراکز جمع آوری کرک • تشکیل شرکت های تعاونی پرورش دهندگان بز کرکی بنابراین ضرورت دارد تا تدابیری برای حمایت از صنعت کشمیر و تثبیت نسبی در قیمت خرید کرک اندیشید. چرا که دامدار بعنوان بخش خصوصی، توانایی مالی برای پیگیری برنامه های اصلاح نزادی و حفظ خلوص نژادی را ندارد.بنظر می رسد یکی از راه حل های مشکلات صنعت تولید کرک در ایران، حمایت های علمی- فنی دولتی و تشکیل NGOها و انجمن های نژادی از یک طرف و اقدام در جهت تولید محصولات نهایی توسط صنایع نساجی از طرف دیگر است. شرکت های تعاونی پرورش دهندگان بز کرکی قیمت تضمینی خرید کرک را می توانند تعیین کنند. تا دامداران مستقیما در جریان قیمت های خرید و فروش کرک و محصولات نهایی قرار گیرند. نفع بردن دامدار از سود مراحل نهایی فروش محصول تجربه ای است که کشورهای موفق بدان اقدام کرده اند. بسیج سایر بخش ها در این زمینه انجام شود یعنی نه تنها بخش دامپروری بلکه بخش های دیگر از قبیل صنایع نساجی، پوشاک و طراحی و هنر در پیشبرد اهداف دخیل هستند. حمایت مالی مشابه برخی کشور ها از بخش دامپروری در یک برنامه 5 ساله تا زمان توانمند شدن شرکت تعاونی باید انجام شود مثال ترکیه (گاومیش داران)، فرانسه (گوسفند شیری) و نیوزلند مثال موفق ولز اف نیوزلند. زمینه های فعالیت شرکت تعاونی با راهنمایی صنعت توریسم و اگروتوریسم (توریست کشاورزی) و اکوتوریسم و ساختار صنایع نساجی سنتی با مشارکت دامپروران است. اقدام در جهت توسعه صنعت نساجی الیاف لوکس و خاص در کشور با هدف جلوگیری از پروسه خام فروشی و همکاری با شرکت های موجود فعال در بخش موکشی و تبادل تجارب لازم است. الگوبرداری از مثال های موفق آتلیه پشم اروپا و مغولستان و چین قابل انجام است. سیستم خرید کشمیر براساس کیفیت آن مشابه جایزه چربی شیر در صنعت گاو شیری و اصلاح نژاد و استفاده از همه عوامل تغذیه پرورشی و محیطی و ژنتیک و توالی یابی سکانساژ از جمله اقدامات مورد نیاز است. گزارش های فنی و ژنتیکی برای ارائه کمک به کشاورزان در مورد تصمیم گیری فنی و انتخاب که همیشه تحت مسئولیت تولید کننده است، ارایه شود. مغولستان داخلی با بهره گرفتن از همه عوامل تغذیه، پرورش و ژنتیک برای افزایش کمی کیفی کشمیر تولیدی اقدام کرده است. تولید تا فروش محصولات و اجرای طرح های اصلاح نژادی و پرورش بزهای کرکی و طرح های ژنتیکی، گزینش ژنومیک، انتقال ژن و تلقیح مصنوعی در مغولستان با موفقیت در حال اجرا است. منابع 1. Atefi A, Shoja J, Rafat S A and Maleki Y J 2012: Growth performance and carcass characteristics of Iranian fat-tailed crossbred lambs. Livestock Research for Rural Development. Volume 24, Article #31. Retrieved July 16, 2012, from http://www.lrrd.org/lrrd24/2/atel24031.htm 2. Rafat, J. Shodja (2010) A REVIEW: RESEARCH PROGRESS OF CROSSBREEDING OF ARKHAR-MERINO WITH LOCAL BREEDS IN IRAN, 8th World Merino Conference, Rambouillet, France, Com no 5-0, Published 3. Shodja, J., Farahvash, T., Rafat, S.A. (5 Sep 2004) The Evaluation of Fleece Characteristics In Arkhamerino_Ghezel and Arkha Merino Moghani F1 Crossbreds, Proc.11th Congress AAAP, Malaysian Society of Animal Production, 624-626 pages 4. Hadi Esfandyari Wool characteristics in the third generation of Arkharmerino × Ghezel and Arkharmerino × Moghani crossbreed sheep Trop Anim Health Prod (2011) 43:1337–1343 5. معزی, و شجاع غیاث, جلیل. (1398). 'مقایسه خصوصیات سطحی و ساختاری الیاف پشم نسل اول و دوم گوسفندان دورگه آرخارمرینو- قزل با والدین آن‌ها', پژوهش های علوم دامی (دانش کشاورزی), 29(2), pp. 131-140. 6. فرهوش، طرلان ، جلیل شجاع، کامبیز ناظر عدل، محمد علی کمالی، عباس رافت 1389بررسی وزن بیده وخصوصیات پشم تولیدی آمیخته های نسل اول حاصل از تلاقی نژاد آرخامرینو با گوسفندان مغانی و قزل نشریه علوم دامی (پژوهش و سازندگی)، شماره 88، پاییز 1389 صص 7-11 7. فرهوش ط.، ج. شجاع، ع. رافت و ع. مطلبی آذر 1387 مقایسه خصوصیات الیاف پشم آمیخته های حاصل از تلاقی نژاد آرخامرینو با گوسفندان قزل و مغانی. مجله دانش و پژوهش علوم دامی 8. فرهوش ط.، ج. شجاع، ع. رافت و ع. کشتکاران 1388 بررسی اثر تلاقی دو طرفه بین نژاد آرخامرینو و گوسفند قزل بر کیفیت الیاف پشم نتاج نسل اول. مجله دانش و پژوهش علوم دامی شماره 4 ص 19 9. حبشی زاده اصل مونا، رافت عباس، مقدم غلامعلی، نعمت اللهی بنابی احمد، شجاع غیاث جلیل، 1396/04/01، بررسی مقاومت ژنتیکی گوسفندان نژاد قزل و آمیخته قزل-بلوچی نسبت به نماتودهای دستگاه گوارش، پژوهشهای علوم دامی (دانش کشاورزی سابق) - دانشگاه تبریز، 27، 1-13 10. کاوه کسرایی ؛ سید عباس رافت ؛ جلیل شجاع غیاث ؛ آرش جوانمرد 1395 آزمون انساب در جمعیت گوسفندهای آمیخته به کمک نشانگرهای ریزماهواره پژوهش های علوم دامی دوره 26، شماره 2، تابستان 1395، صفحه 143-152 11. مقایسه رشد و خصوصیات لاشه در بره های آمیخته نسل چهارم و قزل ایستگاه خلعت پوشان، رضا مشرف قهفرخی، زمستان 1389 پایان نامه 12. یداله جهانی ملکی بررسی رشد و خصوصیا ت لاشه بره های قزل و آمیخته قزل-مرینوس، در شرایط نیمه متمرکز راهنما شجاع مشاور رافت پایان نامه 13. مخبر ، مهدی، هادی اسفندیار ، جلیل شجاع ، عباس رأفت ، محمد مخبر 1388 همایش ملی الیاف دامی ایران تبریز مقایسه برخی از خصوصیات الیاف پشم نسل اول و دوم گوسفندان دورگ آرخارمرینوس× مغانی 14. جلیل شجاع؛ سید عباس رأفت؛ نصراله پیرانی و رقیه نوریان سومین همایش ملی تحقیقات فرش دستباف ایران 1388 تهران بررسی برخی از خصوصیات الیاف پشم در نسلهای مختلف از دورگهای بلوچی × قزل و بلوچی × مغانی 15. خصوصیات اسپرم قوچ های دورگ در ترکیب های ژنتیکی آرخا مرینو-قزل، آرخا مرینو-مغانی، مغانی- بلوچی و قزل- بلوچی، محمد مصطفی پورسیف، شهریور